وقتی صحبت از مشکلات جدی خودرو به میان می‌آید، یکی از واژه‌هایی که می‌تواند هر راننده‌ای را نگران کند، « گیرپاژ ماشین » است. این اتفاق نه‌تنها می‌تواند خودرو را از کار بیندازد ، بلکه در بسیاری از موارد هزینه‌های گزافی را بابت تعمیر موتور یا تعویض قطعات اصلی روی دستتان می‌گذارد.

جالب است بدانید که گیرپاژ کردن موتور ماشین ، فقط مخصوص خودروهای قدیمی یا بی‌کیفیت نیست ، حتی پیشرفته‌ترین خودروها هم در صورت بی‌توجهی به نکات فنی، در معرض این آسیب قرار دارند.

در این مقاله به‌طور کامل بررسی می‌کنیم که گیرپاژ ماشین چیست ، چه عواملی باعث وقوع آن می‌شود و چه راه‌هایی برای پیشگیری از آن وجود دارد. توجه به زمان تعویض روغن، عملکرد سیستم خنک‌کننده و استفاده از لوازم یدکی خودرو باکیفیت از جمله اقداماتی است که می‌تواند شما را از دردسرهای بزرگ خودرو نجات دهد.

گیرپاژ ماشین چیست ؟

اصطلاح گیرپاژ یا گیرپاچ به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن اجزای داخلی موتور به دلیل اصطکاک بیش‌ازحد و کمبود روان‌کاری مناسب، قادر به حرکت نبوده و موتور از کار می‌افتد. در این حالت، پیستون‌ها در داخل سیلندرها گیر کرده و حرکت آن‌ها متوقف می‌شود. این وضعیت معمولاً به دلیل افزایش دمای موتور و عدم خنک‌کاری مناسب رخ می‌دهد.

به تعریف ساده تر زمانی که موتور بیش از حد گرم می‌شود، قطعات داخلی مثل سیلندرها و پیستون‌ها هم به شدت داغ می‌شوند. این حرارت بالا باعث می‌شود پیستون‌ها منبسط شوند و فضای بین آن‌ها و دیواره سیلندر کمتر شود. در نتیجه، فشار و اصطکاک زیادی میان قطعاتی مثل یاتاقان‌های میل‌لنگ و شاتون‌ها ایجاد می‌شود که ممکن است به چسبیدن آن‌ها به هم و در نهایت، قفل شدن یا گیرپاژ موتور منجر شود.

علائم گیرپاژ موتور خودرو چیست ؟

تشخیص زودهنگام علائم گیرپاژ ماشین می‌تواند از بروز آسیب‌های جدی‌تر جلوگیری کند. برخی از نشانه‌های رایج عبارت‌اند از:

1.      روشن نشدن موتور: مهم ترین نشانه قفل شدن موتور خوذور این است که خودرو روشن نمی‌شود و با استارت زدن صدای غیرمعمولی مانند تق‌تق شنیده می‌شود .
2.      روشن شدن چراغ هشدار روغن: کاهش فشار روغن یا کمبود آن می‌تواند باعث روشن شدن چراغ هشدار روغن شود که درصورت نادیده گرفتن این مورد ممکن است باعث قفل شدن موتور خودرو شود.
3.      افزایش دمای موتور: بالا رفتن غیرعادی دمای موتور می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات سیستم خنک‌کننده یا کمبود روغن باشد که ممکن است منجر به گیرپاژ موتور خودرو گردد.
4.       خروج دود غیرعادی از اگزوز: دود سفید مایل به آبی می‌تواند نشان‌دهنده سوختن روغن در محفظه احتراق باشد که ممکن است به دلیل خرابی رینگ‌های پیستون یا سایر مشکلات مرتبط باشد.
5.      صداهای غیرمعمول از موتور:  شنیدن صداهای تق‌تق یا کوبش از موتور می‌تواند نشان‌دهنده اصطکاک بیش‌ازحد و عدم روان‌کاری مناسب باشد.

دلایل گیرپاژ کردن موتور ماشین چیست ؟

عوامل متعددی می‌توانند باعث گیرپاژ موتور خودرو شوند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

کمبود روغن موتور از مهم ترین دلایل گیرپاژ موتور خودرو

کمبود روغن موتور که از اصلی ترین دلایل گیرپاژ کردن موتور خودرو می باشد ، وظیفه دارد تا قطعات متحرک موتور مانند پیستون‌ها و میل‌لنگ را روان‌کاری کند و مانع تماس مستقیم فلز با فلز شود. حال اگر مقدار روغن کم باشد یا اصلاً وجود نداشته باشد، این تماس مستقیم بین قطعات فلزی افزایش پیدا می‌کند و باعث اصطکاک شدید، تولید حرارت زیاد و سایش سریع قطعات می‌شود.

در چنین شرایطی، چون روغن کافی برای کاهش دما و روان‌کاری وجود ندارد، پیستون‌ها ممکن است در داخل سیلندر بیش از حد داغ شده و به دیواره‌ها بچسبند. این اتفاق باعث می‌شود حرکت پیستون‌ها متوقف شده و موتور دیگر قادر به چرخش نباشد. این همان چیزی‌ست که به آن اصطلاحاً گیرپاژ موتور یا قفل شدن موتور گفته می‌شود. در این وضعیت حتی استارت هم نمی‌چرخد و موتور به تعمیرات جدی و هزینه‌بر نیاز پیدا می‌کند. بنابراین، کم بودن روغن موتور یک خطر پنهان اما بسیار جدی است که اگر به موقع تشخیص داده نشود، می‌تواند به خسارت‌های سنگینی منجر شود.

کیفیت پایین روغن موتور از دلایل گیرپاژ موتور خودرو

روغن موتور وظایف حیاتی در عملکرد صحیح خودرو ایفا می‌کند؛ از جمله روان‌کاری قطعات متحرک، کاهش اصطکاک و حرارت، جلوگیری از سایش و خوردگی، و پاک‌سازی موتور از ذرات معلق و رسوبات. زمانی که از روغن بی‌کیفیت یا تقلبی استفاده شود، این وظایف به‌درستی انجام نمی‌گیرد و در نتیجه موتور در معرض آسیب‌های جدی قرار می‌گیرد که یکی از خطرناک‌ترین آن‌ها، گیرپاژ یا قفل شدن موتور است.

روغن بی‌کیفیت خیلی سریع خاصیت روان‌کاری خود را از دست می‌دهد و باعث افزایش اصطکاک بین قطعات می‌شود. همچنین توانایی دفع حرارت را ندارد و منجر به بالا رفتن دمای موتور و حتی ذوب شدن بعضی قطعات می‌شود. این نوع روغن‌ها به‌سرعت تجزیه می‌شوند و لجن و رسوباتی تولید می‌کنند که مسیرهای روغن‌رسانی را مسدود کرده و از رسیدن روغن به قطعات جلوگیری می‌کند. نبود لایه محافظ بین قطعات نیز موجب سایش شدید و تماس مستقیم فلز با فلز می‌شود. در نتیجه این فرایندها، عمر مفید موتور به‌طور چشمگیری کاهش پیدا می‌کند و در موارد حاد، منجر به قفل شدن کامل موتور خواهد شد.

کاهش سطح مایع خنک کننده

کاهش سطح مایع خنک‌کننده یکی از عوامل مهمی است که می‌تواند منجر به قفل شدن موتور یا همان گیرپاژ شود. وظیفه اصلی مایع خنک‌کننده این است که حرارت تولیدشده در حین کارکرد موتور را جذب کرده و آن را از طریق رادیاتور به بیرون منتقل کند. زمانی که سطح این مایع به دلایلی مثل نشتی، تبخیر یا خرابی قطعات سیستم خنک‌کننده کاهش پیدا کند، فرآیند خنک‌سازی به‌درستی انجام نمی‌شود و دمای موتور به‌شدت بالا می‌رود.

در دمای‌های بالا، روغن موتور نیز خاصیت روان‌کاری خود را از دست می‌دهد و به‌تدریج تبخیر یا سفت می‌شود. این اتفاق باعث می‌شود قطعات متحرک موتور که در تماس دائم با یکدیگر هستند، بدون روان‌کاری کافی کار کنند. در نتیجه اصطکاک بالا رفته، قطعات داغ و منبسط می‌شوند و ممکن است به هم بچسبند یا قفل کنند. این شرایط در نهایت می‌تواند به گیرپاژ موتور منجر شود، اتفاقی که هزینه بالایی برای تعمیر یا تعویض موتور به همراه دارد.

خرابی پمپ روغن

پمپ روغن یکی از حیاتی‌ترین قطعات در سیستم روان‌کاری موتور است و وظیفه‌اش این است که روغن را از داخل کارتر مکیده و به تمام نقاط حساس و متحرک موتور پمپاژ کند. اگر این پمپ دچار خرابی شود یا به‌درستی کار نکند، گردش روغن در موتور مختل می‌شود و قطعات داخلی مانند یاتاقان‌ها، میل‌لنگ، میل‌سوپاپ و پیستون‌ها بدون روان‌کاری باقی می‌مانند. این عدم روان‌کاری باعث بالا رفتن سریع اصطکاک و دمای قطعات می‌شود و شرایط را برای آسیب جدی فراهم می‌کند.

وقتی روغن به قطعات حیاتی موتور نرسد، اصطکاک بالا منجر به سایش شدید و داغ شدن بیش‌ازحد قطعات فلزی می‌شود. در چنین شرایطی قطعات ممکن است در اثر حرارت منبسط شده و به هم بچسبند یا از کار بیفتند. این حالت دقیقاً همان چیزی است که به آن گیرپاژ موتور یا قفل شدن موتور گفته می‌شود. خرابی پمپ روغن، اگر به‌موقع تشخیص داده نشود، می‌تواند در مدت‌زمان کوتاهی آسیب جبران‌ناپذیری به موتور وارد کند و در بسیاری از موارد نیاز به تعمیر اساسی یا تعویض کامل موتور به وجود می‌آورد.

تجمع کربن در محفظه احتراق

تجمع کربن در محفظه احتراق یکی از مشکلات شایع در موتورهای درون‌سوز است که در اثر سوخت ناقص، استفاده از بنزین بی‌کیفیت یا رانندگی در دور موتور پایین برای مدت طولانی به‌وجود می‌آید. این رسوبات کربنی معمولاً روی سطح پیستون، سوپاپ‌ها و دیواره سیلندر جمع می‌شوند و با گذشت زمان باعث کاهش فضای احتراق، بالا رفتن نسبت تراکم و ایجاد نقاط داغ در داخل سیلندر می‌شوند. این نقاط داغ می‌توانند باعث احتراق زودرس یا خودسوزی سوخت شوند که به موتور فشار زیادی وارد می‌کند.

اگر تجمع کربن به حدی برسد که حرکت پیستون‌ها را محدود کند یا باعث چسبیدن رینگ‌ها به دیواره سیلندر شود، روان‌کاری به‌درستی انجام نمی‌گیرد و اصطکاک بین قطعات بالا می‌رود. این اصطکاک و گرمای زیاد می‌تواند منجر به قفل شدن پیستون در داخل سیلندر شود. در چنین شرایطی، پیشرانه توانایی ادامه حرکت را از دست می‌دهد و دچار گیرپاژ می‌شود. در موارد شدید، تجمع کربن حتی ممکن است منجر به شکستن قطعات داخلی موتور و نیاز به تعمیرات سنگین یا تعویض کامل آن شود.

 استفاده نکردن طولانی‌مدت از خودرو

استفاده نکردن طولانی‌مدت از خودرو هم از دلایلی بوده که می تواند سبب گیرپاژ یا قفل شدن موتور شود، زیرا در صورت توقف طولانی، روغن موتور به‌مرور زمان ته‌نشین شده و از سطوح داخلی موتور فاصله می‌گیرد، در نتیجه لایه محافظ روغن از بین می‌رود و قطعات فلزی بدون روان‌کاری باقی می‌مانند. همچنین ممکن است با گذشت زمان، رطوبت وارد موتور شود و باعث زنگ‌زدگی یا خوردگی قطعات متحرک مانند پیستون، رینگ و میل‌لنگ شود. اگر بعد از مدت طولانی خودرو بدون بررسی و آماده‌سازی روشن شود، احتمال چسبیدن پیستون‌ها به سیلندر یا قفل شدن قطعات داخلی موتور وجود دارد که به‌اصطلاح به آن گیرپاژ گفته می‌شود.

گرم شدن بیش‌ازحد موتور

گرم شدن بیش از حد موتور می‌تواند یکی از عوامل اصلی گیرپاژ یا قفل شدن موتور باشد. زمانی که موتور بیش از حد داغ می‌شود، روغن موتور خاصیت روان‌کاری خود را از دست می‌دهد و دیگر نمی‌تواند به‌خوبی بین قطعات متحرک جریان پیدا کند. در نتیجه اصطکاک بین قطعات فلزی مانند پیستون و سیلندر افزایش می‌یابد و دمای آن‌ها باز هم بیشتر می‌شود. این افزایش دما می‌تواند باعث انبساط بیش از حد قطعات و در نهایت چسبیدن آن‌ها به یکدیگر شود. در این حالت پیستون‌ها دیگر قادر به حرکت نیستند و موتور کاملاً قفل می‌کند بنابراین گرم شدن بیش از حد موتور ماشین هم می تواند از دلایل گیرپاژ کردن ماشین باشد.

پاره شدن تسمه تایم یا زنجیر تایم

پاره شدن تسمه تایم یا زنجیر تایم می‌تواند به‌طور مستقیم باعث گیرپاژ یا قفل شدن موتور شود، زیرا این قطعه‌ها وظیفه هماهنگی دقیق بین میل‌لنگ و میل‌سوپاپ را بر عهده دارند. در حالت عادی، تسمه تایم باعث می‌شود تا سوپاپ‌ها و پیستون‌ها در زمان درست باز و بسته شوند و تداخلی بین آن‌ها به‌وجود نیاید. اما زمانی که تسمه یا زنجیر تایم پاره می‌شود، این هماهنگی از بین می‌رود و پیستون‌ها ممکن است با سوپاپ‌های باز برخورد کنند. این برخورد معمولاً باعث خم شدن سوپاپ‌ها و آسیب شدید به پیستون یا سرسیلندر می‌شود.

در برخی موارد، اگر موتور در سرعت بالا باشد یا راننده بلافاصله متوقف نکند، این برخورد آن‌قدر شدید است که پیستون در سیلندر گیر می‌کند یا قطعات داخلی شکسته و جابجا می‌شوند. این وضعیت منجر به قفل شدن کامل موتور یا همان گیرپاژ می‌شود. در موتورهای اصطلاحاً "مداخله‌ای" (interference engin )این خطر بیشتر وجود دارد، چراکه فاصله بین سوپاپ و پیستون بسیار کم است و کوچک‌ترین اختلال در زمان‌بندی می‌تواند به قفل شدن موتور منجر شود. بنابراین نگهداری مناسب و تعویض به‌موقع تسمه تایم یا زنجیر تایم اهمیت بسیار زیادی دارد.

راهکارهای پیشگیری از گیرپاژ ماشین چیست ؟

• بررسی منظم سطح مایعات خودرو مثل روغن موتور ( در صورت امکان بصورت هفتگی یا روزانه چک شود )
• تعویض به‌موقع روغن و فیلتر روغن
• کنترل سیستم خنک‌کننده
• اجتناب از رانندگی با دور موتور بالا به‌صورت مداوم
• استفاده منظم از خودرو
• بررسی و تعویض به‌موقع تسمه تایم یا زنجیر تایم
• تمیز نگه‌داشتن سیستم سوخت‌رسانی و انژکتورها

نتیجه گیری

در نهایت، پیشگیری همیشه بهتر از درمان است ؛ قفل شدن موتور خودرو اتفاقی نیست که ناگهانی رخ دهد، بلکه نتیجه بی‌توجهی به نشانه‌های هشداردهنده و نگهداری نادرست است. اگر به‌صورت منظم سلامت فنی خودرو را بررسی کنید و نسبت به علائم غیرعادی حساس باشید، می‌توانید از یک خسارت سنگین و گاهی غیرقابل جبران جلوگیری کنید.

رسیدگی به‌موقع به مسائل کوچک، نه‌تنها عمر مفید موتور را افزایش می‌دهد، بلکه آرامش خاطر بیشتری در هنگام رانندگی به همراه خواهد داشت.